مهارت‌های خودآگاهی (3)
مهارت‌های خودآگاهی
امام علی(ع) می‌فرمایند: بهترین خردمندی و تعقل، فکر و اندیشه درباره خودشناسی است. (غررالحکم، ص 199)
مقدمه
یک زندگی موفق نیازمند داشتن مهارت‌هایی است که به ما کمک کنند تا بتوانیم با دیگران ارتباط برقرار کرده و روابط خوب و صمیمانه‌ای داشته باشیم. یکی از این مهارت‌ها " خودآگاهی" است.
مهارت خودآگاهی چیست؟
شما چه میزان خود را می‌شناسید؟ ارزش‌ها و شایستگی‌های شما کدامند؟ چه نقاط ضعفی دارید؟ از وجود خود خرسند هستید؟ دیگران شما را چگونه ارزیابی می‌کنند؟ آیا نظر دیگران برای شما اهمیت دارد؟ زندگی را چگونه تعریف می‌کنید؟ چه میزان با سختی‌های زندگی سازش می‌کنید؟ هرکسی برای جواب دادن به این گونه سوالات نیازمند داشتن آگاهی و دانشی از خود می‌باشد.
به عبارت دیگر خودآگاهی، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات، نقاط‌ضعف و قدرت، خواسته‌ها، ترس‌ها و بیزاری‌ها است.
خودآگاهی یعنی آگاهی یافتن و شناخت اجزای وجود خود؛ شناخت اجزایی همچون خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و باورها، ارزش‌ها، اهداف، گفتگوهای درونی و نقاط‌قوت و ضعف خود است.
اهمیت و ضرورت خودآگاهی:
هر چه بیشتر و بهتر خودتان را بشناسید، بهتر میتوانید آنچه را که هستید، بپذیرید و یا تغییر دهید. زمانی که فرد تصویر تاریک و مبهمی از خود دارد، در واقع شناخت واقعی از خود نداشته و در کشمکش‌های درونی خود باقی می‌ماند.
رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین‌فردی مؤثر و همدلانه است. شناخت خودآگاهی از مفهوم درونی و ذهنی خویش به عنوان یک شخص می‌تواند فرد را در رویارویی با مشکلات مسائل زندگی یاری دهد.
مؤلفه‌های مهارت خودآگاهی:
عناصر بنیادی برای کسب مهارت خودآگاهی عبارتند از:
1) آگاهی از ویژگی‌های جسمی و بدنی
داشتن تصویری واقع‌بینانه از خود، یکی از عوامل مؤثر در شناخت خود است.
میتوانید با پیدا کردن ویژگی‌های مثبت ظاهرتان، احساس رضایت بیشتری نسبت به خود پیدا کرده و بهتر با آن دسته از ویژگی‌های ظاهری‌تان که برایتان ناخوشایند و غیر قابل تغییرند، کنار بیایید.
2) آگاهی از نقاط قوت خود:
شاید شما از برخی نقاط قوت در خودتان غافل باشید، نقاط قوت افراد عبارتند از: خصوصیات و ویژگی‌های مثبت، استعدادها و توانایی‌ها، مهارت‌ها، توانمندی‌ها، پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها. شناسایی این نقاط قوت به شما کمک می‌کند تا اعتماد به نفس و خودباوری بیشتری پیدا کرده و استعدادهای بالقوه را شکوفا کنید.
3) آگاهی از نقاط ضعف خود:
علاوه بر شناخت نقاط قوت، آگاهی از نقاط ضعف نیز برای شناخت هر چه بیشتر خود لازم و ضروری است. وقتی نقاط ضعف خود را شناخته و آنها را بپذیریم، می‌توانیم در جهت اصلاح آنها گام برداریم.
در واقع آگاهی از نقاط ضعف خود و پذیرش آنها و رسیدن به این باور که هر فردی ممکن است اشتباه کند و از اشتباهات خود درس بگیرد، شرط کاملاً ضروری برای پیشرفت و رسیدن به خودآگاهی است. سعی کنید خودتان را با وجود داشتن نقاط ضعف‌تان بپذیرید و دوست بدارید. در آن صورت است که اعتماد به نفس خوبی خواهید داشت و میتوانید در مسیر پیشرفت قدم بردارید.
4) آگاهی از افکار خود:
آنچه که احساس و رفتار ما را شکل می‌دهد، افکار و گفتگوهای درونی ما است. ما براساس آنچه که فکر می‌کنیم دست به عمل می‌زنیم.
به عنوان مثال: اگر افکار منفی باشند، روی احساسات و رفتار ما نیز اثر خواهند گذاشت. افکار منفی معمولاً یک سری گفتگوهای درونی منفی را به دنبال خواهند داشت، مثلاً "من نمی‌توانم"؛ "دوباره شکست می‌خورم"؛ "هیچ چیز عوض نخواهد شد" و...
بنابراین شما باید این قبیل گفتگوهای درونی و افکار نامتعارف را شناخته و اجازه ندهید که این افکار، کنترل احساسات و اعمال شما را در دست داشته باشند.
5)آگاهی از باورها و ارزش‌های خود:
باورها، ارزش‌ها و نگرش‌های هر فرد روی ادراک وی از دنیای پیرامون و چگونگی پاسخ او به محیط اثر می‌گذارد. باورهای ما شامل اصولی هستند که باطناً آنها را پذیرفته و قبول داریم. ارزش‌ها نیز عبارتند از: ملاک و معیارهایی که به وسیله آنها افکار و رفتار خود و دیگران و هر آنچه که در محیط رخ می‌دهد را ارزشیابی می‌کنیم. نگرش یا دیدگاه افراد نسبت به مسائل نیز از باورها و ارزش‌های آنان نشأت می‌گیرد.
اما باورها و ارزش‌های افراد امری مطلق نیست و قابلیت اصلاح و تغییر دارند.
آگاهی یافتن از این واقعیت که باورها و ساختارهای ذهنی، قابلیت انعطاف دارند، تأثیر بسزایی در شناخت هر چه بیشتر ما از خود و پرورش خودآگاهی دارد.
6) آگاهی از اهداف خود:
برنامه‌ریزی و هدفمند بودن در زندگی و آگاهی از این اهداف، برای رسیدن به خودآگاهی و شکوفا نمودن توانمندی‌های افراد ضروری است. چگونه میتوانید تصمیم هوشمندانه و قطعی برای زندگی‌تان بگیرید، وقتی نمی‌دانید چه می‌خواهید و چرا می‌خواهید؟ بسیار مشکل است به شیوه‌ای زندگی کنید که هرگز ندانید بازخورد و اقدام بعدی شما در زندگی چه خواهد بود.
و وقتی ندانید هدفتان از زندگی چیست، نمی‌توانید جایگاه خودتان را یافته و به خودآگاهی کاملی دست یابید.
7) پذیرش خود:
منظور از پذیرش خود آن است که فرد خود را با تمام ویژگی‌های مثبت و منفی که دارد، بپذیرد و دوست داشته باشد. بدین منظور باید بپذیرید که گاهی اوقات اشتباه می‌کنید، گاهی از عهده انجام کاری برنمی‌آیید. گاهی نمی‌توانید آن‌گونه باشید که خودتان یا دیگران را راضی نگه دارید، شما نمی‌توانید همه اطرافیانتان را راضی نگه داشته و براساس خواسته‌های آنان عمل کنید، بنابراین نباید با سرزنش خود در این گونه موارد از خودتان انتظار بیش از حد داشته و از خود واقعی‌تان دور شوید.
8) مسئولیت‌پذیری
انسان‌هایی که از خودآگاهی خوبی برخوردارند، در قبال خود و دیگران " مسئولیت‌پذیر" هستند و از زیر بار قبول مسئولیت شانه خالی نمی‌کنند. مسئولیت‌ها فرصتی هستند که نیروهای جسمانی، روانی و اجتماعی شما را به چالش بر‌می‌انگیزند، قدرت‌های خلاقه شما را به حرکت وا می‌دارند و به شما کمک می‌کنند تا خودباوری قوی‌تری داشته باشید. در واقع قبول مسئولیت گامی بزرگ در جهت رشد و خودشکوفایی شما است.
برای شناخت حقیقت وجودی‌مان یعنی خودآگاهی داشتن صداقت و شجاعت دو شرط اساسی است.
